Jest poważnym zaburzeniem odżywiania, koncentrującym się wokół obsesyjnego dbania przez osobę chorą o niską masę ciała. W praktyce za fizyczną oznakę anoreksji przyjmuje się indeks masy ciała czyli BMI na poziomie 18,5 kg/m2 lub mniej. Charakterystycznym wskaźnikiem zaburzenia jest występujący u tych osób zaburzony obraz własnego ciała. Jadłowstręt psychiczny rozpoczyna się najczęściej (w 95% przypadków) w ważnym okresie rozwojowym, kiedy kształtują się zręby tożsamości oraz zachodzą zjawiska związane z dojrzewaniem płciowym tj. między 14 a 20 rokiem życia. Zaburzenie to może pojawić się także w innych, kluczowych momentach naszego życia - np. podczas usamodzielniania się lub ciąży. Jakie objawy mogą wskazywać na anoreksję? Zgodnie z kryteriami zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM IV (1994) do rozpoznania tego zaburzenia konieczne jest kilka objawów. Utrata wagi lub odmowa utrzymywania wagi na stałym poziomie, z tendencją do jej obniżania - spadek ciężaru ciała do 15% poniżej średniej i brak oczekiwanego zwiększania wagi ciała w okresie wzrostu. Intensywny lęk przed przyrostem wagi lub otyłością pomimo niedowagi oraz obsesyjne zainteresowanie sprawami jedzenia i wymiarami własnego ciała. Zaburzenia percepcji własnego ciała, jego wymiarów i proporcji a także uzależnienie samooceny od posiadanego „wizerunku ciała” (czemu towarzyszy werbalne negowanie znaczenia aktualnej niskiej wagi ciała). Brak trzech kolejnych cykli miesiączkowych. ​ We wspomnianym już DSM IV (1994) wyróżnia się dwa główne typy anoreksji: typ ograniczający (restricting type) – charakteryzujący się systematycznym ograniczaniem ilości przyjmowanych pokarmów oraz brakiem epizodów niekontrolowanego obżarstwa lub zachowań mających na celu wydalanie. W ujęciu potocznym określa się ten typ jako „czysty”. typ przeczyszczający/wydalający (binge heating/purging type) - charakteryzuje się naprzemiennym występowaniem epizodów ograniczania jedzenia oraz niekontrolowanego objadania się. Występuje tu dążenie do wydalania przyjętych treści pokarmowych poprzez prowokowanie wymiotów, stosowanie lewatyw oraz przyjmowanie środków przeczyszczających (najczęściej w ilościach przekraczających zalecane normy). Początek i przebieg anoreksji Należy podkreślić, że zaburzenie to najczęściej rozpoczyna się w sposób niezauważalny dla pozostałych osób. Jedynym mierzalnym wskaźnikiem jest stopniowy spadek masy ciała osoby chorej. Paradoksalnie bardzo często wywołuje on pozytywną reakcję otoczenia, szczególnie rówieśników, co skutkuje wzmocnieniem się przekonania, że podjęte działania służą dobru, wzmacniają jego pozycję w grupie, budują prestiż w otoczeniu. Często osoby do tej pory uległe, skłonne do ustępstw, wykazują niezłomność w podjętej przez siebie decyzji dotyczącej odchudzania. Czynniki wyzwalające w przypadku anoreksji są bardzo różne. Mogą wiązać się z krytycznymi uwagami, które osoba słyszy na temat swojego wyglądu w domu lub w środowisku rówieśniczym. Niekiedy może być to nawet jakieś błahe spostrzeżenie lub luźna uwaga, która w połączeniu z czynnikami predysponującymi powoduje wybuch zaburzenia. W innych przypadkach anoreksja rozpoczyna się od szeroko pojętej fascynacji modą a następnie wyglądem modeli i modelek, wiązaniem swoich planów życiowych z tą branżą lub po prostu pragnieniem osiągnięcia pewnych standardów urody. Zgubnym także okazuje się powszechna akceptacja "bycia na diecie" i pilnowania swojej wagi nawet wtedy, gdy nie ma się ku temu podstaw (nadwagi czy otyłości). Często postanowienie zrzucenia poprzez stosowanie diety kilku „zbędnych” kilogramów staje się początkiem wyniszczającej choroby. Początkiem anoreksji może być także presja środowiska, w którym utrzymanie szczupłej a nawet bardzo szczupłej sylwetki jest standardem (szkoły baletowe, modeling, jeździectwo itp.). W środowiskach tych szczupłość jest przepustką do odnoszenia sukcesów w danej dziedzinie. W skrajnych przypadkach anoreksję wywoływały nawet posty o charakterze religijnym. Etiologia tego zaburzenia jest więc jak widać bardzo złożona. Fazy zaburzenia Początkowemu stadium towarzyszy uczucie euforii, witalności i pobudzenia. Osoby te zyskują poczucie panowania nad własnym życiem (którego często do tej pory w swoim odczuciu nie miały) i są przekonane, że są na właściwej drodze do odnoszenia sukcesów o ile tylko będą nad sobą nadal pracować. W związku z tym stopniowo zmniejszają racje przyjmowanych pokarmów. Często kończy się to na tak drastycznym ograniczeniu, że wydaje się to aż niemożliwe w punktu widzenia osoby zdrowej – np. całodzienny jadłospis zastępuje 150 g odchudzonego jogurtu. W tej fazie osoba zaburzona zaczyna także coraz intensywniej ćwiczyć i podejmować różnego rodzaju aktywność fizyczną (np. wszędzie porusza się na rowerze). Jest skłonna podejmować liczne działania, tryska optymizmem i dobrym nastrojem. Niekiedy na tym etapie pojawia się u dziewcząt zatrzymanie miesiączki. Niektóre z nich przyjmują ten fakt w sposób bardzo pozytywny, ponieważ wzmaga w nich przekonanie o panowaniu nad swoim życiem. U innych następuje radość wynikająca z faktu, iż moment stawania się dorosłą kobietą opóźnia się. W następnym stadium pojawia się poczucie wyższości moralnej, wynikające z faktu, że panuje się nad apetytem. Ta faza jest często bardzo myląca, ponieważ można odnieść wrażenie, że osoba taka bardzo dba o swoje odżywianie. Często zdarza się, że ma ponadprzeciętną wiedzę na temat odżywiania, jego zasad, tabeli kalorycznych ale także przygotowywania posiłków (śledzenie programów kulinarnych, blogów, kolekcjonowanie przepisów itp.). Chętnie także przygotowuje posiłki dla całej rodziny. Dokonuje heroicznych wysiłków, aby nie ulec pokusie jedzenia, co wzmacnia w nej poczucie wspomnianej wcześniej wyższości moralnej. Warto jednak podkreślić, że osoby te często nie spożywają posiłków z innymi członkami rodziny i używają licznych (często bardzo przekonujących) argumentów mających tłumaczyć takie zachowanie. Na tym etapie dominującym uczuciem staje się lęk, który zastępuje poprzednio występujące pozytywne emocje. Widoczny już dla wszystkich duży ubytek wagi ciała nie stanowi dla zaburzonego/zaburzonej źródła wystarczającej satysfakcji. W obrazie klinicznym dominuje lęk przed przybraniem na wadze, narzekanie na nadwagę i brak zgody (czasami bardzo gwałtowny) na regularne przyjmowanie posiłków. Wyobrażenie własnego ciała u tych osób jest tak dalece zaburzone, że bez względu na aktualną wagę są przekonane, że są za grube i cierpią z tego powodu. Niekiedy dostrzegają swoją chudość, ale lękiem napawa je zmienienie tego stanu. W tym okresie restrykcyjne dbanie o dietę może przeplatać się z objadaniem się (następują napady głodu), co powoduje poczucie winy, strach przed przytyciem. Chcąc temu zapobiec może stosować głodówki lub większą liczbę ćwiczeń. Niekiedy prowokować wymioty lub przeczyszczać się nadmierną ilością leków. Mówimy wówczas o anoreksji bulimicznej. Fizyczne wyniszczenie organizmu w trakcie przebiegu choroby Dramatyczny apel umierającej anorektyczki - zobaczcie! Anoreksja nervosa jest zaburzeniem niezwykle poważnym, prowadzącym skrajnych przypadkach do śmierci ale też powodującym systematyczne wyniszczenie organizmu. Poniżej znajduje się tabela zmian w organizmie powodowanym przez chorobę. Typ objawów somatycznych Przejawy WYNISZCZENIE ORGANIZMU poważna utrata tkanki tłuszczowej i masy ciała zaburzenie metabolizmu hormonów tarczycy trudności z utrzymaniem podstawowej temperatury ciała, temperatura zazwyczaj obniżona do 36ºC obrzęki, zasinienia stóp częste infekcje i choroby z powodu braku odporności ZMIANY DERMATOLOGICZNE suchość i łuszczenie się skóry (mała elastyczność) pojawienie się charakterystycznego meszku na ciele (lanugo) wypadanie włosów na ciele, pod pachami i na łonie zanik zmian trądzikowych ZABURZENIA ZE STRONY UKŁADU ROZRODCZEGO amenorrhoea – brak miesiączki inne rodzaje zaburzeń cyklu miesiączkowego zmiany śluzówki pochwy zmiany wielkości jajników i macicy ZABURZENIA SERCOWO-NACZYNIOWE objaw „małego serca” z powodu zaniku mięśnia sercowego skurcze przedwczesne przedsionkowe i komorowe obniżenie ciśnienie tętniczego krwi zwolnienie akcji serca do 60 uderzeń na minutę i pojawienie się szmeru sercowego zawroty głowy, omdlenia Źródło: Cierpiałkowska 2009. Przyczyny anoreksji Anoreksja nazywana jest chorobą duszy. Jej geneza może być bardzo różna. Niewątpliwy wpływ na rozwój choroby mogą mieć uwarunkowania rodzinne. Zwraca się w tym przypadku uwagę na zaburzenia komunikacji w domu, prowadzenie rozmaitych gier rodzinnych, w których dziecko jest zmuszone uczestniczyć. W takich rodzinach często unika się konfliktów, które pozostają całymi latami nierozwiązane. Ważnym aspektem są zaburzenia funkcjonowania na linii rodzic dziecko. Zaobserwowano kilka typów negatywnych postaw rodzicielskich prowadzących do tego typu zaburzeń. postawa usidlająca – wiąże się z zatarciem granic systemów i funkcji poszczególnych członków w rodzinie. Wszyscy żyją tu nawzajem swoim życiem, następuje pomieszanie ról oraz ignorowanie potrzeb takich jak prywatność oraz odrębność. W praktyce zatraca się indywidualność członków takiego systemu. postawa nadopiekuńcza – wywodzi się z przesadnej, nieuzasadnionej troski o dziecko. Pozornie w takiej rodzinie występuje wzajemna troska i dbałość o siebie wszystkich członków. Wynikają one jednak z przekonania o zagrożeniach i niebezpieczeństwach generowanych przez świat zewnętrzny. postawa sztywna – wiąże się z nadrzędną zasadą jaką jest unikanie konfliktów oraz nie mówienie o problemach. Opanowanie i brak emocji negatywnych stają się tutaj niepisaną zasadą, której przestrzegają domownicy. W rzeczywistości jednak rodzice prowadzą ze sobą różne gry małżeńskie, w które często wciągają dzieci. Żyjąc w tak skomplikowanym środowisku rodzinnym, chorzy doświadczają ambiwalentnych uczuć – dom staje się dla nich przedmiotem miłości i nienawiści zarazem. Podobnych emocji doświadczają w stosunku do swojego ciała – domu ich duszy. U podstaw anoreksji leży często nieuświadomiony lęk przed własną seksualnością, identyfikacją z własną płcią, dorastaniem. Anoreksja jest sposobem na uzyskanie sylwetki sprzed okresu pokwitania, bez wyraźnie zaznaczonych cech płciowych czyli sylwetki dziecka. Dopełnieniem tego obrazu jest utrata miesiączki, które wiele chorych kobiet napawa wręcz zadowoleniem. Osoby anorektyczne, chociaż pozornie koncentrują się tylko na swoim ciele, kierują także wyraźne sygnały w stosunku do swoich rodzin, doprowadzają do sytuacji kiedy w końcu stają się zauważane, ważne. Ich zachowanie może być próbą regresji emocjonalnej, próbą zasłużenia sobie na miłość. Osobowościowe predyspozycje osób zapadających na anoreksję, spośród których wiele cechuje przesadny perfekcjonizm, duże ambicje i oczekiwania przy niskim poczuciu własnej wartości i braku wiary w siebie sprawiają, że są one niezwykle konsekwentne w dążeniu do uzyskania „perfekcyjnego” w ich pojęciu wyglądu. I dlatego tak trudno jest przerwać zaklęte koło takiego sposobu funkcjonowania. Osobowość obsesyjno-kompulsywna, skłonna do perfekcjonizmu, sztywnego trzymania się zasad jest typem osobowości najczęściej podlegającym temu zaburzeniu. Ciekawych wniosków dostarczają badania, sugerujące biochemiczne podłoże anoreksji wiążącej jej występowanie z zaburzonym stężeniem neuroprzekaźnika serotoniny, odpowiedzialnej m. in. za apetyt. Oprócz tego stwierdzono także zaburzenia poziomu noradrenaliny i dopaminy oraz zwiększenie aktywności endogennych receptorów opioidowych. Zaburzenia regulacji dopaminergicznej może wiązać się z zaburzeniami układu nagrody powiązanego z przyjmowaniem pożywienia. Wśród zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu obserwowanych u anorektyków wymienić należy także m. in. zaburzenie osi: podwzgórze-przysadka-gonady, co skutkuje zaburzeniami cyklu miesięcznego oraz zanikaniem miesiączki oraz osi podwzgórze-przysadka – tarczyca. Podsumowanie Anoreksja jest chorobą o wielorakich uwarunkowaniach, występującą przede wszystkim u dziewcząt i bardzo młodych kobiet, jednak dotyczącą także mężczyzn, dzieci i osób starszych. Jej powstawaniu i utrzymywaniu się sprzyjają także pewne warunki społeczne (aprobowanie wychudzonej sylwetki, przypisywanie urodzie więcej wpływu na życie, niż ma w istocie czy nacisk na postawę perfekcjonistyczną). Jest to zaburzenie, nie choroba psychiczna i można je pokonać. Walka z nim daje nadzieję na powrót do normalnego życia. Badania pokazują, że im wcześniej podjęte leczenie tym większe szanse na całkowite wyzdrowienie. Ogromną rolę w walce o zdrowie pacjenta odgrywa rodzina, na której w wielu przypadkach spoczywa ciężar dostrzeżenia zaburzenia i szukania pomocy, a potem także uczestniczenia w zmianie, z którą wiąże się proces terapeutyczny. Artykuł ze strony Centrum Terapii Zaburzeń Odżywiania